અમદાવાદ: ભારતીય કોર્પોરેટ સેક્ટરના બોર્ડરૂમ્સની વાત આવે ત્યારે, ટોચ પર માત્ર થોડી જ મહિલાઓ છે – IIM અમદાવાદ (IIM-A) ફેકલ્ટી અને તેમની ટીમ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા અભ્યાસમાં માત્ર 5% મહિલાઓએ જ સ્થાન મેળવ્યું છે. ટોચના મેનેજમેન્ટ, જ્યારે અન્ય 7% વરિષ્ઠ અધિકારીઓમાં સ્થાન મેળવ્યું છે.
લિંગ અસમાનતાના પેપેજ પેકેજ – અભ્યાસ દર્શાવે છે કે સમાન ભૂમિકાઓ માટે મહિલાઓને તેમના પુરૂષ સમકક્ષો કરતાં 17% ઓછું ચૂકવવામાં આવે છે.
સહયોગી પ્રોફેસર દ્વારા ‘ધ ગ્લાસ સીલિંગઃ રિસર્ચ રિપોર્ટ ઓન લીડરશીપ જેન્ડર બેલેન્સ ઇન એનએસઈ 200 કંપનીઝ’ નામનો અભ્યાસ પ્રોમિલા અગ્રવાલ ની હાજરીમાં બુધવારે સાંજે લોન્ચ કરવામાં આવ્યો હતો ઇન્દ્રા નૂયીભૂતપૂર્વ પેપ્સીકો અધ્યક્ષ, અને કે.વી.કામથભૂતપૂર્વ વડા બ્રિક્સ દેશોની નવી વિકાસ બેંક.
પ્રોફેસર અગ્રવાલે જણાવ્યું હતું કે તેઓએ નેશનલ સ્ટોક એક્સચેન્જ (NSE)-200 પરની તમામ કંપનીઓનો સંપર્ક કર્યો હતો જેમાંથી ડેટા 109 કંપનીઓના 4,047 ટોચના અધિકારીઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે જેમણે વાર્ષિક મહેનતાણું તરીકે રૂ. 1 કરોડ કે તેથી વધુ મેળવ્યા હતા.
“કાનૂની જરૂરિયાતોને કારણે, કંપનીમાં મહિલા ડિરેક્ટર્સની સંખ્યા વધીને 16% થઈ ગઈ છે, પરંતુ જ્યારે અમે ડેટાનું વિશ્લેષણ કરીએ છીએ, ત્યારે માત્ર 5% ટોચના મેનેજમેન્ટમાં હતા અને અન્ય 7% વરિષ્ઠ અધિકારીઓમાં,” તેણીએ જણાવ્યું હતું. “માત્ર બે કંપનીઓમાં ટોચના મેનેજમેન્ટની ભૂમિકામાં 3 મહિલાઓ હતી, અને માત્ર 9 કંપનીઓમાં ટોચના મેનેજમેન્ટની ભૂમિકામાં 2 મહિલાઓ હતી. બાકીની 21 કંપનીઓમાં એક મહિલા હતી અને 76માં એક પણ નહોતી.”
અભ્યાસ દર્શાવે છે કે કુલમાંથી 40 વરિષ્ઠ મહિલા એક્ઝિક્યુટિવ ફાઇનાન્સ રોલમાં, 28 એચઆરમાં, 25 આઇટીમાં, 24 ઓપરેશન્સમાં અને 20 માર્કેટિંગમાં હતા.
સંશોધકોએ જણાવ્યું હતું કે પરિવાર, સંસ્થા, સ્વ અને વલણ સહિતની ઘટના માટે પરિબળોનું મિશ્રણ જવાબદાર છે. તેઓએ કહ્યું કે મહિલાઓની ભૂમિકાને વધુ ‘કુટુંબ-લક્ષી’ તરીકે જોવામાં આવે છે જે ઘણીવાર તેમના ટોચ પર ચઢવામાં અવરોધ ઊભો કરે છે. અન્ય મુદ્દાઓમાં લિંગ આધારિત નેતૃત્વ, મહિલા સંચાલકો પ્રત્યે નકારાત્મક વલણ, વધુ સારી વાટાઘાટોનો અભાવ અને સક્રિય રીતે સત્તા અને દરજ્જો મેળવવાનો સમાવેશ થતો નથી.
નૂયીએ IIM-Aના વિદ્યાર્થીઓ સાથે વાર્તાલાપ કરતી વખતે કહ્યું હતું કે પરિવર્તન જોવા માટે પહેલા સંસ્થાઓમાં મહિલાઓના નિર્ણાયક સમૂહની જરૂર છે. “એકવાર આપણી પાસે બતાવવા માટેનો ટ્રેક રેકોર્ડ હોય ત્યારે સ્ત્રી કે પુરુષમાં ફરક પડવો જોઈએ નહીં,” તેણીએ કહ્યું.
કામથે તેમના ભાષણમાં કહ્યું કે જ્યાં સુધી સંસ્થાઓ માત્ર પ્રતિભા જોવાનું શરૂ નહીં કરે ત્યાં સુધી પરિસ્થિતિ બદલાશે નહીં. તેમણે બેંકિંગ સિસ્ટમને બદલવાની આમૂલ રીતનું ઉદાહરણ આપ્યું – સીલબંધ એન્વલપ્સમાં રોકડ ડિપોઝિટ લેવી – જે એક મહિલા બેંક મેનેજર તરફથી આવી હતી.
કાનૂની જરૂરિયાતોને કારણે, કંપનીમાં મહિલા ડિરેક્ટરોની સંખ્યા વધીને 16% થઈ ગઈ છે, પરંતુ જ્યારે અમે ડેટાનું વિશ્લેષણ કરીએ છીએ, ત્યારે માત્ર 5% ટોચના મેનેજમેન્ટમાં હતા અને અન્ય 7% વરિષ્ઠ અધિકારીઓમાં હતા,” એસોસિએટ પ્રોફેસર પ્રોમિલા અગ્રવાલે જણાવ્યું હતું. “માત્ર બે કંપનીઓમાં ટોચના મેનેજમેન્ટની ભૂમિકામાં 3 મહિલાઓ હતી, અને માત્ર 9 કંપનીઓમાં ટોચના મેનેજમેન્ટની ભૂમિકામાં 2 મહિલાઓ હતી. બાકીનામાંથી, 21માં એક મહિલા હતી અને 76માં કોઈ ન હતી.” અભ્યાસ દર્શાવે છે કે કુલમાંથી 40 વરિષ્ઠ મહિલા એક્ઝિક્યુટિવ ફાઇનાન્સ રોલમાં હતા, 28 HRમાં, 25 ITમાં, 24 ઑપરેશન્સમાં અને 20 માર્કેટિંગમાં.
સંશોધકોએ જણાવ્યું હતું કે પરિવાર, સંસ્થા, સ્વ અને વલણ સહિતની ઘટના માટે પરિબળોનું મિશ્રણ જવાબદાર છે. તેઓએ કહ્યું કે મહિલાઓની ભૂમિકાને વધુ ‘કુટુંબ-લક્ષી’ તરીકે જોવામાં આવે છે જે ઘણી વખત તેમના ટોચ પર ચઢવામાં અવરોધ ઉભો કરે છે. અન્ય મુદ્દાઓમાં જાતિગત નેતૃત્વ, મહિલા સંચાલકો પ્રત્યે નકારાત્મક વલણ, વધુ સારી વાટાઘાટોનો અભાવ અને સક્રિય રીતે સત્તા અને દરજ્જો મેળવવાનો સમાવેશ થતો નથી.
નૂયીએ IIM-Aના વિદ્યાર્થીઓ સાથે વાર્તાલાપ કરતી વખતે કહ્યું હતું કે પરિવર્તન જોવા માટે પહેલા સંસ્થાઓમાં મહિલાઓના નિર્ણાયક સમૂહની જરૂર છે. “એકવાર આપણી પાસે બતાવવા માટેનો ટ્રેક રેકોર્ડ હોય ત્યારે સ્ત્રી કે પુરુષમાં ફરક પડવો જોઈએ નહીં,” તેણીએ કહ્યું.
કામથે તેમના ભાષણમાં કહ્યું કે જ્યાં સુધી સંસ્થાઓ માત્ર પ્રતિભા જોવાનું શરૂ નહીં કરે ત્યાં સુધી પરિસ્થિતિ બદલાશે નહીં. તેમણે બેંકિંગ સિસ્ટમને બદલવાની આમૂલ રીતનું ઉદાહરણ આપ્યું – સીલબંધ એન્વલપ્સમાં રોકડ ડિપોઝિટ લેવી – જે એક મહિલા બેંક મેનેજર તરફથી આવી હતી.