કોલકાતામાં એક બાઝી બજાર લીલા ફટાકડા વેચે છે. | ફોટો ક્રેડિટ: દેબાશિષ ભાદુરી
કોલકાતામાં લીલા ફટાકડા વેચવા માટે નિયુક્ત કરાયેલા ત્રણ બજારોમાં તાજેતરમાં કરાયેલા અભ્યાસમાં માત્ર ગેરકાયદેસર ફટાકડાની હાજરીની પુષ્ટિ થઈ નથી પણ મોટાભાગના વિક્રેતાઓ પરંપરાગત અથવા ગેરકાયદે ફટાકડામાંથી લીલા ફટાકડાને ઓળખવામાં સક્ષમ નથી.
એસ્પ્લાનેડ, ભવાનીપુર અને તાલા પાર્કમાં સાહિદ મિનાર ખાતે ગ્રીન ફટાકડા વેચતા ત્રણ ‘બાઝી બજારો’ (ફટાકડા બજારો)માં હાથ ધરવામાં આવેલા સર્વેક્ષણમાં દર્શાવવામાં આવ્યું છે કે માત્ર 37% દુકાનદારો જ લોગો અને QR કોડ દ્વારા ગ્રીન ફટાકડાને યોગ્ય રીતે ઓળખી શક્યા છે, જ્યારે મોટાભાગના QR કોડ્સ અને લોગો વેરિફિકેશન સિસ્ટમ્સ દ્વારા મૂંઝવણમાં હતા.
ક્વિક રિસ્પોન્સ (QR) કોડ સાથે કાઉન્સિલ ઓફ સાયન્ટિફિક એન્ડ ઈન્ડસ્ટ્રિયલ રિસર્ચ-નેશનલ એન્વાયર્નમેન્ટલ એન્જિનિયરિંગ રિસર્ચ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ (CSIR-NEERI) અને પેટ્રોલિયમ એન્ડ એક્સપ્લોઝિવ સેફ્ટી ઓર્ગેનાઈઝેશન (PESO)ના વિશિષ્ટ લીલા લોગો દ્વારા ગ્રીન ફટાકડાને ઓળખી શકાય છે.
સર્વેક્ષણમાં બજારમાં “પરંપરાગત ફટાકડા (ગેરકાયદેસર ફટાકડા)” ની હાજરી પણ દર્શાવવામાં આવી છે. “ભવાનીપુર માર્કેટની તમામ દુકાનોમાંથી, 84%એ લીલા ફટાકડાનું વેચાણ કર્યું હતું, જ્યારે 16% દુકાનો હજુ પણ પરંપરાગત ફટાકડા વેચતી હતી,” સર્વેમાં જણાવાયું હતું.
ગ્રીન એક્ટિવિસ્ટ્સના એક જૂથે આ અઠવાડિયાની શરૂઆતમાં બજારોની મુલાકાત લીધી હતી અને ગેરકાયદે ફટાકડા શોધી કાઢ્યા હતા, મોટાભાગે તમિલનાડુથી લાવવામાં આવ્યા હતા. કાર્યકરોએ જોયું કે નોંધપાત્ર સંખ્યામાં ફટાકડા પરના QR કોડ નકલી હતા કારણ કે NEERI એપ્લિકેશન તેને વાંચી શકતી નથી.
સ્વિચઓન ફાઉન્ડેશન દ્વારા કરવામાં આવેલા સર્વેમાં જણાવાયું હતું કે 68% વિક્રેતાઓએ પ્રતિભાવ આપ્યો હતો કે ગ્રીન ક્રેકરની બજારમાં માંગ સારી છે અને 53% ગ્રીન ક્રેકર્સની કિંમતોથી સંતુષ્ટ છે.
“અમારા અભ્યાસો દ્વારા, તે સ્પષ્ટપણે બહાર આવ્યું છે કે ગ્રીન ક્રેકર્સ ઓર્ડરનો અમલ કરવામાં સક્ષમ થવા માટે ઘણું બધું પ્રાપ્ત કરવાનું બાકી છે. પરંતુ વધુ મહત્ત્વની વાત એ છે કે આપણે હજુ પણ પરંપરાગત (ગેરકાયદેસર) ફટાકડા વેચાતા જોઈ રહ્યા છીએ. અમારે ઇન્ડસ્ટ્રી સ્ટેજ પર જ ખૂબ જ કડક કાર્યવાહી કરવી પડશે, જ્યાં પરંપરાગત ફટાકડા હજુ પણ વેચવામાં આવે છે,” સ્વિચઓન ફાઉન્ડેશનના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર વિનય જાજુએ જણાવ્યું હતું.
શ્રી જાજુએ એમ પણ ઉમેર્યું હતું કે ઘણા લોકોને લીલા ફટાકડા સળગાવવા માટે રાત્રે 8 થી 10 વાગ્યાના સમય વિશે ખબર ન હતી અને તે પણ પરંપરાગત ફટાકડા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે (અને આમ ગેરકાયદે છે).
દરમિયાન, ઘણી ગ્રીન સંસ્થાઓ અને સ્વિચઓન ફાઉન્ડેશને ‘ધૂમ્રપાન-મુક્ત દીપાવલી’ માટે જાગૃતિ કાર્યક્રમ શરૂ કર્યો છે, જે નાગરિકોને ‘ફટાકડા ન ફોડવા’ માટે વિનંતી કરે છે અને અપીલ કરે છે. શનિવારે, શ્રી જાજુ ફટાકડા મુક્ત દીપાવલીના પ્રચાર માટે કોલકાતાથી બર્ધમાન સુધી સાયકલ અભિયાન પર ગયા હતા.
કોલકાતામાં એર ક્વોલિટી ઈન્ડેક્સ (AQI) જે દુર્ગા પૂજા પછી બગડવાનું શરૂ થયું હતું, તેને ‘નબળું’ તરીકે નોંધવામાં આવ્યું છે. શનિવારે, ધુમ્મસ કોલકાતા અને AQI ને ‘ગરીબ’ થી ‘ખૂબ ગરીબ’ સુધી ઘેરી વળ્યું હતું. વિક્ટોરિયા મેમોરિયલ, બાલીગંજ અને બિધાનનગર ખાતે AQI ‘ખૂબ જ નબળો’ હોવાનું જાણવા મળ્યું હતું દિવાળી અને કાલી પૂજાની ઉજવણીની સાથે સાથે પાકના અવશેષોને બાળી નાખવાના કારણે હવાની ગુણવત્તા ખૂબ જ નબળી છે.