ધુમ્મસ વચ્ચે 4 નવેમ્બર, 2023 ના રોજ નવી દિલ્હીમાં કર્તવ્ય પથ નજીક ચાલતા શાળાના બાળકો. | ફોટો ક્રેડિટ: સુશીલ કુમાર વર્મા
કમિશન ફોર એર ક્વોલિટી મેનેજમેન્ટ (CAQM) એ 2023 માં પંજાબ, હરિયાણા અને ઉત્તર પ્રદેશ માટે ડાંગરની ધૂળ સળગાવવાની ઘટનાઓમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો કરવાના લક્ષ્યાંકનો સર્વોચ્ચ અદાલતને આનંદદાયક અહેવાલ આપ્યો છે, તેમ છતાં રાષ્ટ્રીય રાજધાની તીવ્ર વરાળમાં ડૂબી ગઈ છે.
કમિશન દ્વારા યોજાયેલી વિવિધ સમીક્ષા બેઠકોના પરિણામ સ્વરૂપે, પંજાબ માટે વર્ષ માટે રાજ્ય કાર્ય યોજના હોશિયારપુર, માલેરકોટલા, પઠાણકોટ, રૂપ નગર, SAS નગર અને SBS નગરના છ જિલ્લાઓમાં “શૂન્ય સ્ટબલ બર્નિંગ” છે. રાજ્ય બાકીના 17 જિલ્લાઓમાં 50% ઘટાડાનો લક્ષ્યાંક ધરાવે છે. ઑક્ટોબર સુધીમાં આગની કુલ સંખ્યા 24,202 છે. ગયા વર્ષે રાજ્યમાં 49,922 આગની ઘટનાઓ બની હતી. પડોશી હરિયાણા અને ઉત્તર પ્રદેશ (રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ) માં, રાજ્યોએ 2022 માં 3,661 અને 198 આગની સંખ્યાની સરખામણીમાં “ડાંગરના પરાળને બાળી નાખવાની નજીક” વચન આપ્યું હતું.
એડિશનલ સોલિસિટર જનરલ ઐશ્વર્યા ભાટી દ્વારા દાખલ કરવામાં આવેલા રિપોર્ટમાં, CAQM એ જાળવ્યું હતું કે “દિલ્હી-NCRમાં એકંદર હવાની ગુણવત્તામાં પંચની શરૂઆતથી જ સુધારો થતો જોવા મળ્યો છે”.
“જાન્યુઆરી અને સપ્ટેમ્બર 2023 વચ્ચેના સમયગાળા માટે દિલ્હી માટે દૈનિક સરેરાશ હવાની ગુણવત્તા માટેના મુખ્ય માપદંડો 2018 થી 2022 સુધીના અનુરૂપ સમયગાળાની તુલનામાં 2023 માં શ્રેષ્ઠ રહ્યા છે (ખૂબ ઓછી માનવશાસ્ત્રીય, ઔદ્યોગિક અને વ્યાપારી પ્રવૃત્તિઓના સમયગાળાને બાદ કરતાં. કોવિડ-અસરગ્રસ્ત વર્ષ 2020, સંપૂર્ણ લોકડાઉનને કારણે),” અહેવાલમાં જણાવાયું છે.
પાકના અવશેષોનો સામનો કરવો
રિપોર્ટમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે કેન્દ્રએ પાકના જડને દૂર કરવા માટે ક્રોપ રેસિડ્યુ મેનેજમેન્ટ (CRM) સ્કીમ હેઠળ ₹3,333.17 કરોડનું વિતરણ કર્યું છે.
ઉપલબ્ધ ડેટા દર્શાવે છે કે પંજાબમાં લગભગ 1.17 લાખ CRM મશીનો, હરિયાણામાં 80,071 અને ઉત્તર પ્રદેશના NCR વિસ્તારોમાં 7,986 ઉપલબ્ધ છે. આ 2022 માં ઉપલબ્ધ 90,422, 72,777 અને 8,482 મશીનો કરતાં વધુ છે.
જો કે, ધુમ્મસ કવરના પ્રારંભિક દેખાવ અને તીવ્રતા અહેવાલમાંના આંકડાઓને ખોટી પાડે છે, જે દર્શાવે છે કે ગયા વર્ષે કરતાં આ વર્ષે વધુ CRM મશીનો ઉપલબ્ધ છે. વધુમાં, પંજાબમાં લગભગ 23,000 મશીનો, હરિયાણામાં 7,572 અને ઉત્તર પ્રદેશના NCR વિસ્તારોમાં 595 મશીનો 2023 દરમિયાન ખરીદવાની પ્રક્રિયામાં હતા.
CRM યોજના હેઠળ, ખેડૂતોને 50% નાણાકીય સહાય અને 80% સહાય સહકારી મંડળીઓ, ખેડૂત ઉત્પાદક સંસ્થાઓ (FPOs) અને પંચાયતોને CRM મશીનરી ખરીદવા માટે જરૂરિયાતમંદ ખેડૂતોને ભાડે આપવા માટે આપવામાં આવે છે.
‘જળ સળગાવવામાં ડૂબકી મારવી’
વાસ્તવમાં, અહેવાલ દર્શાવે છે કે CAQM માટે ISRO દ્વારા વિકસિત પ્રમાણભૂત પ્રોટોકોલ મુજબ, અવારનવાર સમીક્ષાઓ અને આગની ગણતરીની દૈનિક દેખરેખમાં, 2022 અને 2023 દરમિયાન 15 સપ્ટેમ્બર અને 24 ઓક્ટોબર વચ્ચે ડાંગરની પરાળ સળગાવવામાં ગંભીર ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો.
આ સમયગાળા માટે સંચિત આગની ગણતરી 2022 ની સરખામણીમાં આ વર્ષે પંજાબ અને હરિયાણામાં અનુક્રમે 58.9% અને 40.2% ઘટાડો દર્શાવે છે.
અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે CAQM એ રાજ્ય સરકારોને ઔદ્યોગિક એકમોના બોઇલરો અને ભઠ્ઠીઓમાં ડાંગરના સ્ટ્રોના એક્સ-સીટુ ઉપયોગને વેગ આપવા માટે ઇકોસિસ્ટમ અને મજબૂત સપ્લાય ચેઇન મિકેનિઝમ સ્થાપિત કરવા સલાહ આપી છે.
કોલસા આધારિત બાયોમાસ ગોળીઓ/ટોરીફાઇડ ગોળીઓ (ડાંગરના સ્ટ્રો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને) ના સહ-ફાયરિંગ દ્વારા “એક્સ-સીટુ ડાંગરના સ્ટ્રો મેનેજમેન્ટ” માટે દિલ્હીના 300 કિમીની અંદર એનસીઆર અને આસપાસના વિસ્તારોના તમામ 11 થર્મલ પાવર પ્લાન્ટને નિર્દેશો જારી કરવામાં આવ્યા હતા. થર્મલ પાવર પ્લાન્ટ્સ. “આવું સહ-ફાયરિંગ પાવર પ્લાન્ટ્સમાં શરૂ થયું છે, જો કે સંબંધિત લક્ષ્યોની સરખામણીમાં ઘણી ઓછી માત્રામાં અને આ મોરચે પ્રગતિનું વિવેચનાત્મક રીતે નિરીક્ષણ કરવામાં આવે છે અને વીજ મંત્રાલય, નેશનલ થર્મલ પાવર કોર્પોરેશન અને રાષ્ટ્રીય થર્મલ પાવર કોર્પોરેશન સાથે સક્રિય સંકલનમાં માસિક સમીક્ષા કરવામાં આવે છે. અન્ય પાવર પ્લાન્ટ ઓપરેટરો. ઓળખાયેલ થર્મલ પાવર પ્લાન્ટ્સ દ્વારા કરવામાં આવેલી પ્રગતિ અને બાયો-માસ પેલેટ્સના વધતા ઉપયોગને લગતા મુદ્દાઓની પણ કમિશન દ્વારા પાવર મંત્રાલય સાથે જોડાણમાં પાવર પ્લાન્ટ ઓપરેટરો સાથેની વિવિધ બેઠકો દરમિયાન સમયાંતરે સમીક્ષા કરવામાં આવી હતી, ”અહેવાલમાં નોંધ્યું છે.
ડાંગરના જાડાના ઉપયોગ માટેના પૂર્વ-સ્થિતિના પગલાં સિવાય, હરિયાણાના પાણીપતમાં 2G બાયો-ઇથેનોલ પ્લાન્ટ પહેલેથી જ કાર્યરત/ઓપરેશનલ છે. પંજાબના ભટિંડામાં બીજો આગામી 2G બાયો-ઇથેનોલ પ્લાન્ટ, જે જાન્યુઆરી 2024 સુધીમાં કાર્યરત થવાની ધારણા છે, તેણે વર્તમાન લણણીની મોસમમાં જ ડાંગરના સ્ટ્રોનું સોર્સિંગ શરૂ કર્યું છે. CAQM એ કોર્ટને જાણ કરી હતી કે જ્યારે આ છોડ તેમની સંપૂર્ણ ક્ષમતામાં ચાલે ત્યારે દર વર્ષે લગભગ બે લાખ ટન ડાંગરના સ્ટ્રોનો ઉપયોગ કરે તેવી અપેક્ષા છે.