મેડીગડ્ડા બેરેજની ફાઇલ તસવીર.
હૈદરાબાદ
નેશનલ ડેમ સેફ્ટી ઓથોરિટી (NDSA) ની છ સભ્યોની નિષ્ણાત ટીમ કે જેણે કાલેશ્વરમ પ્રોજેક્ટના મેડિગ્ડ્ડા (લક્ષ્મી) બેરેજના બ્લોક-7માં થાંભલાઓના ડૂબી જવાની તપાસ કરી હતી, તેણે પ્રોજેક્ટના આયોજન અને ડિઝાઇનમાં ખામી હોવાનું જણાવ્યું હતું અને જણાવ્યું હતું કે આયોજન, ડિઝાઇન, ગુણવત્તા નિયંત્રણ અને સંચાલન અને જાળવણીને લગતી સમસ્યાઓને કારણે નુકસાન થયું છે.
NDSA સમિતિએ 23 અને 24 ઓક્ટોબરના રોજ બેરેજ સાઇટની મુલાકાત લીધી હતી જ્યારે 21 ઓક્ટોબરની સાંજે કેટલાક થાંભલાઓ ખસી ગયા હતા અને તેણે 24 ઓક્ટોબરે સિંચાઈ વિભાગના અધિકારીઓ સાથે બેઠક પણ કરી હતી. પ્રોજેક્ટ પર ગંભીર ટિપ્પણી કરતી વખતે, 43 પાનાના અહેવાલમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે પેનલને રાજ્ય સરકાર પાસેથી માંગવામાં આવેલા 20 પાસાઓ (ડેટા/ઈનપુટ્સ)માંથી માત્ર 11 પર જ માહિતી આપવામાં આવી હતી.
“નિષ્ફળતાનું પ્રાથમિક કારણ બેરેજ તરાપોનું સમાધાન છે. થાંભલાઓ, તેની સાથે મોનોલિથ હોવાને કારણે, પણ સ્થાયી, ખસેડવામાં અને તિરાડ પડી ગયા છે. આ ઘણા સંભવિત કારણોને લીધે થઈ શકે છે જેમ કે પાઇપિંગ, જેમાં પાયાની સામગ્રીનું પરિવહન થયું છે. ફાઉન્ડેશન સામગ્રી (રેતી) ની અપૂરતી બેરિંગ ક્ષમતા, બેરેજ લોડને કારણે અપસ્ટ્રીમ સીકન્ટ થાંભલાઓની નિષ્ફળતા પણ નિષ્ફળતા તરફ દોરી ગઈ,” અહેવાલમાં સમજાવ્યું.
વધુમાં, તરાપો અને કટ-ઓફ વચ્ચે જોડાયેલા સબ-સફેસ સંલગ્ન સીકન્ટ પાઈલ્સ અને પ્લિન્થના બાંધકામ દરમિયાન કડક ગુણવત્તા નિયંત્રણના અભાવે ખામીઓ હોવાનું જણાય છે. પેનલે અવલોકન કર્યું હતું કે, “સેકન્ટ પાઇલની રચનામાં અંતરાયો બનાવવામાં આવી શકે છે જે અવરોધને પારગમ્ય બનાવે છે, જે પાઇપિંગ અને અનુગામી પ્રગતિશીલ નિષ્ફળતા તરફ દોરી જાય છે.”
બેરેજને ફ્લોટિંગ સ્ટ્રક્ચર તરીકે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું હોવાનું જણાવતા કમિટીએ કહ્યું કે તે એક કઠોર સ્ટ્રક્ચર તરીકે બનાવવામાં આવ્યું હતું. પ્રોજેક્ટ સત્તાવાળાઓ દ્વારા અપનાવવામાં આવેલા સંલગ્ન સીકન્ટ પાઇલ પ્રકારના કટ-ઓફને બેરેજના અપસ્ટ્રીમ અને ડાઉનસ્ટ્રીમ બંને પર રોક કરવા માટે લેવામાં આવ્યા હતા અને તેણે ડિઝાઇન કરેલી રીતથી બંધારણની વર્તણૂક બદલી છે.
“વિભાગે 2019-20 માં બેરેજ ચાલુ કર્યા પછીથી સિમેન્ટ-કોંક્રિટ બ્લોક્સ અથવા એપ્રોન લોંચિંગનું નિરીક્ષણ અથવા જાળવણી પણ કરી નથી અને તે ધીમે ધીમે બેરેજને નબળું પાડ્યું છે, જે તેની નિષ્ફળતા તરફ દોરી ગયું છે. બેરેજના એક બ્લોકમાં વિકસેલી તકલીફની સ્થિતિ તેની કાર્યક્ષમતાને પ્રતિકૂળ અસર કરી રહી છે અને હાલની સ્થિતિમાં તે સંપૂર્ણ પુનર્વસવાટ ન થાય ત્યાં સુધી બિનઉપયોગી છે,” NDSA પેનલે તારણ કાઢ્યું.
મેડીગડ્ડા બેરેજના ઉપરવાસમાં બાંધવામાં આવેલા અન્ય બે બેરેજ, અન્નારામ અને સુંદિલા બેરેજમાં પણ સમાન ડિઝાઇન અને બાંધકામ પદ્ધતિ છે, જે તેમને સમાન નિષ્ફળતા સ્થિતિઓ માટે સંવેદનશીલ બનાવે છે. અન્નારામ બેરેજના ડાઉનસ્ટ્રીમમાં ઉકળવાના સંકેતો પહેલાથી જ અસ્તિત્વમાં છે અને તે નિષ્ફળતાની અગ્રદૂત છે, અહેવાલમાં જણાવાયું છે અને સૂચવવામાં આવ્યું છે કે બે બેરેજની પણ પાઈપિંગ/તકલીફના સંકેતો માટે તાત્કાલિક તપાસ કરવી જોઈએ.
એનડીએસએનો રિપોર્ટ વધુ શું કહે છે
નિષ્ફળતાના કારણો નક્કી કરવા માટે વિગતવાર તપાસ હાથ ધરવામાં આવી શકે છે. તેલંગાણા સરકાર રિપોર્ટમાં ઉઠાવવામાં આવેલા મુદ્દાઓ પર ધ્યાન આપી શકે છે, બેરેજના ઉકેલ માટે પગલાં લઈ શકે છે.
ભૂ-તકનીકી અને ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય તપાસના પરિણામો સાથે પ્રોજેક્ટ ડિઝાઇન અને રેખાંકનોની તપાસ કરવાની જરૂર છે. ડેમ સેફ્ટી એક્ટ, 2021ની જોગવાઈઓનું પાલન કરવામાં આવ્યું નથી. સમાન નિષ્ફળતાના પરિણામે અન્ય બ્લોક્સની પાઇપિંગ નિષ્ફળતાની સંભાવના ખૂબ જ શક્ય છે. બેરેજના તમામ થાંભલાઓ અને રાફ્ટ્સનું સર્વેક્ષણ કરવું આવશ્યક છે, ખાસ કરીને ક્ષતિગ્રસ્ત બ્લોક (7) ની નજીકના બ્લોક્સ (6 અને 8). ઉપચારાત્મક પગલાં ઘડતા પહેલા, પતાવટની હદ અને તરાપાને થતા નુકસાનની ખાતરી કરવી જરૂરી છે.