ઘણા રાસાયણિક-આધારિત ઉપભોક્તા માલ જેમ કે સૌંદર્ય પ્રસાધનો, જંતુનાશકો અને રસોઈ તેલ અન્યમાં અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનો (VOC) ઉત્પન્ન થાય છે. આ, અમદાવાદ અને ગાંધીનગરના ઘરોમાં હાથ ધરવામાં આવેલા પાયલોટ અભ્યાસ મુજબ – દિવસ અને ઋતુના સમયે ઘરની અંદરના પ્રદૂષણના સ્ત્રોતોનું વ્યાપક મૂલ્યાંકન કરવા માટે ભારતમાં સૌપ્રથમ પૈકી એક – આરોગ્ય માટે જોખમો પેદા કરી શકે છે. VOC ને બહાર નીકળવા માટે ગરમ, બર્નિંગ અથવા રસોઈની જરૂર નથી અને તે આંખોમાં પાણી આવવું, ઉપલા શ્વસન માર્ગમાં બળતરા, માથાનો દુખાવો અથવા ચક્કર, ઉબકા અને માથાનો દુખાવો જેવા લક્ષણોને ઉત્તેજિત કરી શકે છે.
આરોગ્ય નિષ્ણાતો કહે છે કે લક્ષણોને ઘણીવાર ‘સિક બિલ્ડીંગ સિન્ડ્રોમ’ તરીકે લેબલ કરવામાં આવે છે. આ, સ્પેક્ટ્રમના આત્યંતિક છેડે, પણ કેન્સરનું કારણ બની શકે છે, નિષ્ણાતોએ જણાવ્યું હતું.
ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ટેક્નોલોજી-ગાંધીનગર (IIT-Gn) અને અમેરિકન યુનિવર્સિટીઓના અમદાવાદ અને ગાંધીનગરના ઘરોમાં વૈજ્ઞાનિકોની એક ટીમ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા પાયલોટ અભ્યાસમાં ભારતમાં VOCsના પ્રથમ વ્યાપક મૂલ્યાંકનમાંથી એકમાં ઇન્ડોર પ્રદૂષકોના સ્ત્રોતો શોધવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો અને જાણવા મળ્યું હતું. ઘરોમાં પ્રચલિત 69 કરતાં ઓછા સંયોજનો નથી.
પેપર ‘અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનો અને શહેરી ભારતમાં ઉનાળા અને શિયાળા દરમિયાન સામાન્ય દૈનિક પ્રવૃત્તિઓ દરમિયાન ઘરની અંદર અને બહારના સ્ત્રોતોને ક્વોન્ટાઇફ કરવાનો પાઇલોટ અભ્યાસ’ તાજેતરમાં પ્રકાશિત થયો હતો. MDPI જર્નલ ‘પર્યાવરણ.’
તેના લેખકોમાં ક્રિસ્ટીના એલ નોરીસનો સમાવેશ થાય છે, રોસ એડવર્ડ્સચિનામે ઘોરોઈજેમ્સ જે સ્કાઉર, મેરિલીન બ્લેક, અને માઈકલ એચ બર્ગિન, ડ્યુક યુનિવર્સિટી, મેડિસન ખાતે વિસ્કોન્સિન યુનિવર્સિટી, IIT-Gn અને અન્ડરરાઇટર્સ લેબોરેટરીઝ (UL) Inc. આ પ્રોજેક્ટ UL દ્વારા પ્રાયોજિત કરવામાં આવ્યો હતો.
અભ્યાસમાં ઘરમાં પ્રચલિત 69 કરતા ઓછા સંયોજનો જોવા મળ્યા નથી. ઓળખાયેલ સૌથી સામાન્ય VOCs એસીટાલ્ડીહાઈડ, ફોર્માલ્ડીહાઈડ અને પેન્ટામેથિલ હેપ્ટેનના પ્રકારોનો સમાવેશ કરે છે.
અભ્યાસમાં 26 ઘરોના બે ઋતુઓ (ઉનાળો અને શિયાળો) અને દિવસના જુદા જુદા સમય (સવાર અને સાંજ)ને ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યા હતા. કુલ ઇન્ડોર VOCs ઉનાળાની સરખામણીએ શિયાળામાં (327.0 ± 224.2 માઇક્રોગ્રામ હવાના ઘન મીટર દીઠ) ઊંચી સાંદ્રતા પર માપવામાં આવ્યા હતા (150.1 ± 121.0 માઇક્રોગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટર હવા) અને તે બહારથી માપવામાં આવેલા કરતાં વધી ગયા હતા,’ કાગળમાં ઉલ્લેખ કર્યો છે, જે દર્શાવે છે કે VOC સાંદ્રતા ઘરની અંદર માપવામાં આવેલા એક કરતાં વધુ હતું.
અભ્યાસમાં VOC ના મુખ્ય સ્ત્રોત તરીકે પ્લાસ્ટિકની સામગ્રી પર પણ ધ્યાન દોરવામાં આવ્યું હતું – મે મહિનામાં, જાન્યુઆરીની સરખામણીમાં તાપમાનમાં વધારાને કારણે લગભગ 42% VOC પ્લાસ્ટિકમાંથી હતા જ્યારે તે માત્ર 4% ફાળો આપે છે. ઇન્ડોર રસોઈ અને ઉપભોક્તા ઉત્પાદનોનો જાન્યુઆરીમાં લગભગ 29% અને 10% VOCsનો હિસ્સો હતો, જે મે મહિનામાં 16% અને 4% હતો.
આઉટડોર પ્રદૂષણના સંદર્ભમાં, 84% VOCs વાહનોના સ્ત્રોતોમાંથી હતા.
IIT-Gn ખાતે કેમિકલ એન્જિનિયરિંગના પ્રોફેસર ડૉ. ઘોરાઈએ જણાવ્યું હતું કે VOCsમાં ટૂંકા ગાળાની સમસ્યાઓ જેમ કે મ્યુકોસ મેમ્બ્રેનની હળવી બળતરાથી લઈને લાંબા ગાળાની શ્વસન સમસ્યાઓ અને કેન્સર જેવી લાંબા ગાળાની સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ સુધીના જાણીતા સ્વાસ્થ્ય જોખમો છે. “આબોહવા પરિવર્તન અને તાપમાનમાં સતત વધારો થવાના સંદર્ભમાં, ગેસિંગમાં વધારો થવાથી વધુ VOC ઉત્પન્ન થાય છે અને સ્વાસ્થ્ય માટેના વધુ જોખમોનો ખતરો વધે છે, ખાસ કરીને ઘરની અંદરના વાતાવરણમાં,” તેમણે ઉમેર્યું હતું કે ડેટા ભારતીય સંદર્ભમાં VOCs સમજવામાં મદદ કરશે કારણ કે આ ક્ષેત્રમાં કરવામાં આવેલ માત્ર થોડા અભ્યાસો છે.
ડ્યુક યુનિવર્સિટીના સિવિલ એન્ડ એન્વાયર્નમેન્ટલ એન્જિનિયરિંગના પ્રોફેસર ડૉ. બર્ગીને IIT-Gnની મુલાકાત દરમિયાન જણાવ્યું હતું કે ઉનાળામાં ખુલ્લી બારીમાંથી ઘરમાં પ્રવેશતા પ્રદૂષકો દ્વારા ચિહ્નિત કરવામાં આવે છે, જ્યારે શિયાળામાં દરવાજા અને બારીઓ બંધ હોય છે, જેનાથી ઉનાળો ચિહ્નિત થાય છે. પ્રદૂષક સાંદ્રતા. “અમારો ઉદ્દેશ્ય અંદરની હવાના પ્રદૂષકોનો વાસ્તવિક અંદાજ મેળવવા માટે આ તફાવતની તપાસ કરવાનો છે,” તેમણે કહ્યું હતું.
ટીમે કહ્યું કે આ પ્રોજેક્ટનો લાંબા ગાળાનો ઉદ્દેશ્ય ઘરની અંદરના હવાના પ્રદૂષકોના સ્ત્રોત વિશે જાગૃતિ લાવવાનો અને તેને ઘટાડવાના માર્ગો શોધવાનો છે.
શહેર સ્થિત પલ્મોનોલોજિસ્ટ્સે જણાવ્યું હતું કે વાયુ પ્રદૂષકો ઘણીવાર બળતરા પેદા કરે છે અને આત્યંતિક કિસ્સાઓમાં દર્દીઓમાં શ્વસન સમસ્યાઓ થાય છે.